«САЯХАТШЫЛАР ДИАРЕЯСЫНЫҢ» ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

«САЯХАТШЫЛАР ДИАРЕЯСЫНЫҢ» ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Құрмантай Жансая Әбдімәжітқызы

магистрант, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Қазақстан, Түркістан

Қалдархан Дана Қалдарханқызы

магистрант, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Қазақстан, Түркістан

Шойбек Азамат Маратұлы

магистрант, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Қазақстан, Түркістан

Саржанов Фахриддин Нурмахамедович

PhD, аға оқытушы, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Қазақстан, Түркістан

АҢДАТПА

Мақсаты: "Саяхатшылар диареясының" эпидемиологиясына қатысты әдеби мәліметтерге қысқаша шолу жасау.

Материалдар мен әдістер: Google Scholar , PubMed, eLibrary.ru мәліметтер базасындағы аталған "Саяхатшылардың диареясы" туралы жарияланымдарға шолу жасау.

Нәтижесі: "Саяхатшылардың диареясы"— полиэтиологиялық клиникалық синдром, ол өз елінен тыс жерлерге немесе басқа климаттық-географиялық аймаққа баратын адамдарда, атап айтқанда туристерде тәулік ішінде қалыптаспаған нәжістің 3 есе немесе одан да жиі пайда болуымен сипатталады. Дүниежүзілік туризм ұйымының деректері бойынша халықаралық сапарларды жасайтын әлемдегі адамдардың саны 35 есеге артқан.

Қорытынды: Диарея мәселесі – эпидемиялық қауіпті аймақтарға баратын халықаралық саяхатшыларды алаңдатады. Сондықтан да әлі де ауру деңгейі, әлемнің географиялық аймақтарындағы әртүрлі қоздырғыштардың салыстырмалы маңыздылығы, қауіп факторлары туралы мәселелер қосымша зерттеулерді қажет етеді.

АННОТАЦИЯ

Цель: дать краткий обзор литературных данных, касающихся эпидемиологии "Диареи путешественников".

Материалы и методы: Обзор публикаций о упомянутой «диарее путешественников» в базе данных Google Scholar , PubMed, eLibrary.ru

Результат: "Диарея путешественников" -политиологический клинический синдром, характеризующийся 3-кратным или более частым появлением кала, который не формировался в течение суток у людей, выезжающих за пределы своей страны или в другой климатогеографический район, в частности у туристов. По данным Всемирной туристской организации, число людей в мире, совершающих международные поездки, увеличилось в 35 раз.

Выводы: Проблема диареи – беспокоит международных путешественников, посещающих эпидемически опасные зоны. Поэтому вопросы об уровне заболеваемости, относительной значимости различных патогенов в географических регионах мира, факторах риска по-прежнему требуют дополнительных исследований.

ABSTRACT

Purpose: To give a brief overview of the literature data concerning the epidemiology of "Тravelers' diarrhea".

Materials and methods: Review of publications on the mentioned "travelers' diarrhea" in the Google Scholar, PubMed, eLibrary.ru

The result: "Travelers' diarrhea" is a polythiological clinical syndrome characterized by a 3-fold or more frequent appearance of feces that did not form during the day in people traveling outside their country or to another climatogeographic area, in particular tourists. According to the World Tourism Organization, the number of people in the world making international trips has increased 35 times.

Conclusions: The problem of diarrhea is a concern for international travelers visiting epidemic-hazardous areas. Therefore, questions about the level of morbidity, the relative importance of various pathogens in geographical regions of the world, and risk factors still require additional research.

Кілт сөздер: саяхатшылар диареясы, эпидемиологиясы.

Ключевые слова: диарея путешественников, эпидемиология.

Keywords: traveler's diarrhea, epidemiology.

Өзектілігі: Саяхатшылардың диареясы (СД) - индустриалды дамыған аймақтардан , дамып келе жатқан аудандарға баратын адамдар арасында жиі кездесетін медициналық синдром. СД- бүкіл әлемде жиі кездесетін мәселе болып табылады және шетелге сапарлар кеңейген сайын оның саны арта түсуі мүмкін. СД– бұл әдетте іс-сапарлар, саяхаттар кезінде және әдеттегі тұрмыстық жағдайдың өзгеруімен байланысты, пайда болатын ішек ауруы. Осы уақытқа дейін халық арасында жаңа жерлерде су мен тамақ құрамының өзгеруімен, психологиялық факторлармен және басқа себептермен СД- ның белгілі бір байланысының болуы туралы пікір әлі де бар. Бірақ іс жүзінде СД-ның себебі – вирустық, бактериялық немесе паразиттік сипаттағы жедел ішек инфекциясы (ЖІИ) [1].

Мақсаты: Саяхатшылар диареясының эпидемиологиясына қатысты әдеби мәліметтерге қысқаша шолу жасау.

Материалдар мен әдістер: Google Scholar , PubMed, e-library мәліметтер базасындағы аталған «Саяхатшылардың диареясы» туралы жарияланымдарға шолу жасау.

Нәтижесі: "Саяхатшылардың диареясы"— полиэтиологиялық клиникалық синдром, ол өз елінен тыс жерлерге немесе басқа климаттық-географиялық аймаққа баратын адамдарда, атап айтқанда туристерде тәулік ішінде қалыптаспаған нәжістің 3 есе немесе одан да жиі пайда болуымен сипатталады. 1950 жылдан 2007 жылға дейінгі кезеңде Дүниежүзілік туризм ұйымының деректері бойынша халықаралық сапарларды жасайтын әлемдегі адамдардың саны 35 есеге артқан [4].

Саяхатшылар диареясын, әр түрлі авторлардың мәліметтері бойынша, туристердің 25% - дан 75% - ға дейін тасымалдайды [1]. Мұндай жоғары таралудың себебі жеке гигиена ережелерін бұзумен, мейрамханалар мен кафелерде тамақтану қажеттілігімен және т. б. патогеннің берілу механизмі – фекальды–ауызша, таралу жолы – тамақ, ең көп таралған берілу факторлары - ет, жұмыртқа, сүт және аспаздық өнімдер (кесте 1).

Маусымдық жауын-шашын және жазда тропикалық елдерге сапар шегу кезінде ішек инфекциясының даму қаупі едәуір артады. Фекальды-ауызша берілу механизмі арқылы таралады. Асқорытудың бұзылуы жаңа жерде тамақтану мен өмір сүру режимінің өзгеруімен байланысты болуы мүмкін: судың тұзды құрамы, маусымдық тамақ, ерекше ет сорттары, климат күрт өзгеруі, қозғалыстарға тән стресс, "көше" саудагерлерінен тамақ немесе су сатып алу. Аурудың барлық жағдайлары адам ағзасына нәжіспен ластанған тамақ пен су ішу арқылы енетін микроорганизмдерден туындаған. Инфекцияның негізгі факторлары-тамақ, су және мұз, сонымен қатар сусындар. Ең үлкен қауіп-салаттар, көкөністер, қабығы зақымдалған жемістер, суық тағамдар, ет өнімдері, термиялық өңделмеген немесе шикі, шикі немесе нашар қуырылған балық, теңіз өнімдері, пастерленбеген сүт, балмұздақ, сүт өнімдері [2].

Кесте 1.

Тамақтану және тұрмыстық шарттарға байланысты жедел диареяның ең ықтимал себептері [2]

СД кезінде ішек инфекцияларының ең ықтимал қоздырғыштары, бүкіл әлемде кең таралған энтеротоксикалық қасиеттері бар Escherichia coli болып табылады, және де вирустар, шигелла, сальмонелла және Campylobacter jejuni. Көбінесе қайнар көзі- лямблямен ластанған су. Әсіресе жиі лямблялар табиғи су көздерінде (құдықтар, өзендер және т.б.) кездеседі. Мысалы, таулы жерлерде серуендеп, өзен суларын пайладалану  кезінде туристер жіті диареямен ауырып қалуы мүмкін. Әсіресе аурудың жоғары қаупі бар аймақтар Африка, Орталық және Оңтүстік Америка, сондай-ақ Шығыс Еуропа т.б елдерге баратын туристер арасында жиі кездеседі.

Кестеде әлемнің осы аймақтарына тән ішек инфекциясының қоздырғыштары көрсетілген .

Кесте 2.

Әлемнің кейбір аймақтарындағы диареяның ең ықтимал қоздырғыштары [3]

Диареяның даму жиілігі географиялық аймағына, ұзақтығына, мекендеу жағдайларына (судың сапасы мен қоректену сипатына), сондай-ақ қызмет түріне байланысты болады.

Латын Америкасына, Африкаға, Азияға сапар шегу кезінде диареяның пайда болу қаупі 20% - дан 75% - ға дейін. Қытайға, Оңтүстік Африкаға, Израильге, Оңтүстік Еуропаға, Ресейге сапар шегу кезінде диарея қаупі 8% - дан 20% - ға дейін. Диареяның даму қаупі төмен (< 5%) АҚШ, Австралия, Жапония, Канада, Солтүстік және Батыс Еуропа, Жаңа Зеландия елдеріне сапарларда тіркелген .

Жыл сайын тропикалық және субтропикалық аймақтарға (Оңтүстік-Шығыс Азия, Африка, Орталық және Оңтүстік Америка) баратын адамдардың 20-70% - ында саяхатшылардың диареясының 10-20 миллион жағдайы тіркеледі. Американдықтардың 46% - ы дамушы елдерге келген кезде саяхатшылардың диареясын тіркейді [1].

Қазіргі уақытта міндетті түрде халықаралық емес, алыс қашықтыққа сапарлар барлығына қол жетімді, сондықтан мұндай сапарды өмірінде кемінде бір рет жасамаған адамды табу қиын болуы мүмкін. Заманауи көлік жетістіктерінің арқасында планетаның ең шалғай бұрыштарына екі күннен аз уақыт ішінде жетуге болады [5].

Дәстүр бойынша, саяхатшылар санаты- іскерлік немесе демалыс мақсатында сапар шегетін адамдарды қарастырады, бірақ адамдардың тағы екі тобы бар, оларды ресми түрде осы санатқа жатқызу керек, кем дегенде медициналық тұрғыдан. Бұған өз елінде уақытша немесе тұрақты тұратын, бірақ шыққан еліне саяхат жасай алатын шетелдіктер кіреді. Сонымен қатар, көбінесе олардың отандарындағы эндемиялық ауруларға қарсы иммунитеті асыра сілтеп, медициналық қызметкерлердің назарынан тыс қалады [5-6]. Бұл проблема әсіресе Сахараның, Азияның және Латын Америкасының оңтүстігінде орналасқан Африка елдерінен келген адамдар үшін өзекті [7]. Жоғарыда аталған адамдардың екінші санатына жұқпалы аурулар бойынша қолайсыз елдерде орналасқан әскери қызметшілер жатады (мысалы, Ауғанстандағы безгек, Ирактағы жедел эозинофильді пневмония, Оңтүстік Азиядағы лейшманиоз, диарея) [8].

Саяхат жасайтын адамдар қандай санатқа жатпаса да, саяхатқа байланысты аурулардың пайда болу қаупі өте жоғары — олар туристердің 15-70% - ында кездеседі. Бұл аурулардың көпшілігі жұқпалы , ал саяхатшыларда жиі кездесетін жұқпалы ауру-диарея. Әсіресе, саяхатшылардың диареясы (СД) дамушы елдерге барған кезде жиі дамиды: бірқатар зерттеулерге сәйкес, жедел диарея дамушы елдерде 2 апта болған кезде адамдардың 20-60% - ында пайда болды [9-10].

Асқазан-ішек жолдарының зақымдануының дамуында генетикалық факторлар да маңызды. Бірінші (О) қан тобы бар адамдарда тырысқақтың, вирустық гастроэнтериттің ауыр ағымының даму қаупі едәуір артқаны анықталды. Эшерихиоздың жиі дамуы ИЛ-8 синтезінің жоғарылауымен байланысты [3]. Диареяның даму қаупі жас балаларда (2 жасқа дейін) және жастарда (21-29 жас) жоғары. Асқазан-ішек жолдарының зақымдануының дамуында ілеспе аурулар үлкен маңызға ие: секрециясы төмен созылмалы гастрит, иммун тапшылығы жағдайлары (АИТВ инфекциясы), секреторлық антиденелердің төмен деңгейі (IgA) . Кейінірек, әлемнің әртүрлі аймақтарында (Йемен, Мексика, Үндістан, Таиланд және т.б.) жүргізілген клиникалық зерттеулерде нәжістен диарея синдромы бар туристерден E. coli (O148: H28) жаңа штаммына ие болды. Қазіргі уақытта саяхатшылардың диареясының дамуында инвазивті емес Е. Coli штамдарының маңызы зор екендігі анықталды. cирек кездесетін ауру басқалармен, соның ішінде E. coli инвазивті штамдарымен, сондай-ақ Salmonella spp-мен байланысты., Shigella spp., Campylobacter jejuni және т.б. [10].

Сонымен, саяхатшылардың диареясының дамуында факторлардың үш тобы рөл атқарады: адамның патогендік микробтармен байланысы; қолайсыз жағдайларда болу (ыстық климат, нашар санитарлық жағдайлар және т.б.), генетикалық факторлар, қатар жүретін патологияның болуы.

Қорытынды (Тұжырымдар): Диарея мәселесі – эпидемиялық қауіпті аймақтарға баратын халықаралық саяхатшыларды алаңдатады. Сондықтан да әлі де ауру деңгейі, әлемнің географиялық аймақтарындағы әртүрлі қоздырғыштардың салыстырмалы маңыздылығы, қауіп факторлары туралы мәселелер қосымша зерттеулерді қажет етеді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Diemert D. J. Prevention and Self–Treatment of Traveler’s Diarrhea. Clin. Microb. Rev. 2006; 19 (3):583–594.
2. Powell D. W. Approach to the patient with diarrhea. In: Textbook of Gastroenterology, 4th ed. / T.Yamada et al. (eds) Vol. 1. – Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2003. – Р. 844–894
3. Sanders J. W., Riddle M. S., Brewster S. J., Taylor D. N. Chapter 16 – Epidemiology of Travelers’ Diarrhea // Keystone: Travel Medicine, 2 nd ed. 2008.
4. Сайт: World Tourism Organization; http://www.world-tourism. org/facts/menu.html.
5. 1. Blair J.E. Evaluation of fever in the international traveler: unwanted «souvenir» can have many causes // Postgrad. Med. — 2004; 116 (1): 13-20.
6. Ryan E.T., Wilson M.E., Kain K.C. Illness after international travel // N. Engl. J. Med. — 2002; 347 (7): 505-516.
7. Wilson M.E., Weld L.H., Boggild A. et al. Fever in returned travelers: results from the GeoSentinel Surveillance Network // Clin. Infect. Dis. — 2007; 44 (12): 1560-1568.
8. Zapor M.J., Moran K.A. Infectious diseases during wartime // Curr. Opin. Infect. Dis. — 2005; 18 (5): 395-399.
9. Hill D.R. Health problems in a large cohort of Americans traveling to developing countries // J. Travel. Med. — 2000; 7 (5): 259-266.
10. Ryan E.T., Kain K.C. Health advice and immunizations for tra­velers // N. Engl. J. Med. — 2000; 342 (23): 1716-1725.