DESIGN-THINKING TECHNOLOGY IN TEACHING PHILOSOPHY

ФИЛОСОФИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ДИЗАЙН-ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Нұрадин Гулхан Болатқызы

Философия ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған проф., доц., М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті,

Қазақстан, Тараз

Құранбек Әсет Абайұлы

Философия ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған проф., доц., Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті,

Қазақстан, Алматы

Ермагамбетова Қуралай Сергабыловна

 Философия докторы (PhD), доц., Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті,

Қазақстан, Астана

DESIGN-THINKING TECHNOLOGY IN TEACHING PHILOSOPHY

Gulkhan Nuradin

Candidate of philosophical Sciences, Associate Professor, Taraz regional university named after M. H. Dulati,

Kazakhstan, Taraz

Asset Kuranbek

Candidate of philosophical Sciences, Associate Professor, Al-Farabi Kazakh National University,

Kazakhstan, Almaty

Kuralai Yermagambetova

Doctor of Philosophy (PhD), associate professor L. N. Gumilyov Eurasian National University,

Kazakhstan, Astana

АҢДАТПА

Мақалада философия пәнін жүргізу процесіне дизайн-ойлауды енгізу арқылы пәннің тартымдылығын арттыру және практикалық философияны дамытуға назар аудару мәселесі қарастырылады. Ойлау, ойлау жүйесі, контексте ойлау ұғымдарының философияның негізгі ұғымдары болғандығына қарамастан «дизайн ойлау» әлі де болса философия ғылымының айналымына толықтай кірмеген ұғым. Мақала авторлары осы ұғымды дамытуға және ұлттық философия сынды әр халықтың жеке ойлау жүйесі арқылы өрбітуді тиімді тәсіл ретінде ұсынады.  

ABSTRACT

The article discusses the problem of increasing the attractiveness of the discipline by introducing design thinking into the process of conducting the discipline of philosophy and paying attention to the development of practical philosophy. Despite the fact that the concepts of thinking, the system of thinking, thinking in the context are the basic concepts of philosophy, "design thinking" is still a concept that has not fully entered the circulation of philosophical science. The authors of the article propose as an effective approach to the development of this concept and the development of national philosophy through the individual system of thinking of each nation.

Кілт сөздер: философия пәні, дизайн-ойлау, практикалық философия, оқыту технологиясы.

Keywords: philosophy subject, design thinking, practical philosophy, teaching technology.

Философия – өмір туралы ғылым. Кең мағынада «философия» пәнін барлық білім беру бағдарламасын игеруші студенттерге ұсыну арқылы олардың қалыпты өмір сүруіне ықпал жасау қажеттілігі болса, тар мағынада, олардың ойлау контекстін кеңейту, оқыту дизайнын құру арқылы өзгеретін жағдайларға тиімді бейімделуге мүмкіндік беруіне ықпал ету. Дизайнды ойлау тұжырымдамасы көбінесе этикалық көзқарас ретінде қарастырылатындықтан ол оқытушыға да студентке де бірдей тиімді. Жалпы дизайн-ойлау жобалық оқытудың бір білім беру моделі ретінде есептеледі. Ол проблемаларды шешуді үйренуге шығармашылық тұрғыдан қарауды негізге ала отырып жүйелі тәсілді қолданатын ұтымды оқыту технологияларының бірі. Бұл технология қазіргі таңда ғылымның көптеген салаларында қолданысқа ие. Әсіресе экономикада, оның ішіндегі кәсіпкерлік ұйымдарда, нақтырақ айтқанда «Apple», «Google»^[1], «Nike» сынды әлемдік брендтерде кеңінен қолданысқа ие.

Философия – ғылымдардың ғылымы, оның бастауы тым тереңде. Жоғары оқу орындарындағы «Философия» пәні осы мыңжылдық мұраларды, яғни философия тарихын меңгеруге лайықталған. Әрбір философиялық проблеманы тарқату үшін міндетті түрде философия тарихына шолу жасауға тура келеді, алайда бұл әрекет көбіне сол тарихты білумен, кейде түсінумен ғана шектеледі. Философиялық мәселелерді біліп, түсініп және оны қолдану үшін практикалық философияның көмегі қажет болады. Жаһандану жайлаған қазіргі заманда философияның тарихын біліп ғана қою аздық етеді, себебі кез-келген жеке адамның, қоғамның, мемлекеттің, тіпті әлемнің проблемасының түбінде көзге көрінбейтін, қолмен ұсталмайтын, бірақ өте маңызды философиялық проблема бар. Кез-келген әлемдік ірі проблемалардың кішкентай жарқыншақтары әрбір жеке адамның проблемасымен келіп шендеседі. Бірақ бұл байланыс сырт көзге аңғарылмайды, байқалмайды, сондықтанда оны көптеген адамдар назарға алмайды, өзінің жеке мәселесіне айналдырып алады. Философия пәні осындай жағдайларда адамдарға сол мәселе шеңберінен қалай шығуға болады, жалпы  жағымсыз мәселелердің инновациялық шешімдерін іздеуге жәрдемдеседі.

Қазіргі таңда қай сала болмасын, барлығы өз тараптарынан инновацияға ұмтылып, мейлінше жақсы табыс табуды көздейді. Дизайн-ойлау тұжырымдамасы инновация мен кәсіпкерлік арқылы әлемді жақсырақ түсіну және өзгерту үшін пайдалануға болатын тәжірибе мен зерттеуге негізделген деуге болады. Ол трансформациялық тәжірибе болуға арналған, сондықтан да ол қоршаған ортаны немесе әлемді оң әлеуметтік және экономикалық салдармен түсіндіруге және өзгертуге болатын күшті қабілеттер жиынтығын дамыта алады. Жалпы дизайн-ойлау әдісінің негізін қалаушылар ретінде Стенфорд университетінің ғалымдары Х.Платтнер мен Д.Келли  есептелінеді. Осы екі ғалыммен қоса Герберт Саймон есімі де жиі аталады. Ол 1969 жылғы жұмысын, «Жасанды ғылым туралы» кітабын көрсетеді, онда ол дизайн-ойлау идеясын сипаттаған. Кейнірек бақылауларға, эксперименттерге және жылдам өзгерістерге негізделген бұл тәсіл бизнеске енеді. 90-шы жылдардың өзінде Д.Келли IDEO-компаниясын құрады, онда дизайн-ойлау негізгі мамандану болып табылады [1].

Көптеген зерттеулер көрсеткендей, стартаптардың 90%-ының тәжірибесі сәтсіз аяқталуы мүмкін. Жаңа өнімдер мен қызметтер түрлі себептерге байланысты құлдырауға ұшырауы мүмкін: нашар сапа, қызықсыз маркетинг, сенімсіз тарату, сәтсіз баға. Табысқа жетудің барлық факторлары жеткілікті болған жағдайдың өзінде де, нашар ойластырылған идея сәтсіздікке әкелуі мүмкін. Мәселе өнімнің физикалық көрінісінде болуы мүмкін – ол тым үлкен, тым ауыр, тым күрделі. Сонымен қатар, жаңа қызметпен өзара әрекеттесу нүктелері – ол бөлшек саудаға арналған кеңістік немесе бағдарламалық қамсыздандыру интерфейсі болсын, клиентпен байланысты болмауы мүмкін. Бұл дизайн қателіктері және оларды әдетте түзетуге болады. Алайда адамдар олардан қарапайым жұмысқа қарағанда көбірек талап ететіндіктен, идеялар жиі құлдырауға ұшырады. Өнім құраушылары жиынтықта жағымды әсер тудыруы қажет. Ал бұл әлдеқайда қиындау. Мұны қалайша түзетуге болады? Бізге инновацияларға деген қуатты, тиімді, кең қолданысты, бизнес пен қоғамның барлық аспектілеріне интеграцияланатын жаңа көзқарас қажет Жеке адамдар мен тұтас командалар серпінді идеяларды құру үшін пайдалана алатындай және өмірде жүзеге асырылатындай, осылайша оны өзгерте алатындай тәсіл қажет. Бұл – дизайн-ойлау. Сонымен дизайн-ойлау дегеніміз не?

Дизайн-ойлау – бұл пайдаланушының тереңдетілген түсінігіне негізделген инновациялық шешімдерді құру процесі. Өнімді құруға бағытталған бұл тәсіл немесе әдіс пайдаланушылардың тәжірибесіне терең бағытталған. Дизайн-ойлау зерттеу туралы емес, қызмет үрдісі жайлы. Ең бастысы, пайдаланушыны экспериментке тарту керек. Өнімді немесе қызметтің құрудың барлық үрдісінде кері байланыспен өзара әрекеттесу барысында клиенттің қажеттілігін ең жақсы түрде қанағаттандыруға болады деген мағынаға ие [2, 91-92 бб.]. Дизайн ойлау – қажетті нәтижелерге қол жеткізу үшін міндеттер мен жұмыс үдерістерін ұсыну және әзірлеу мүмкіндігі [3, 63 б.]. Демек, модуль сияқты маңызды мәселелерді шешу үшін пәндердің кең ауқымындағы идеяларға, яғни философия, психология, әлеуметтану, өнер, технология, тарихқа сүйенеді.

Оқу процесі көптеген әрекеттерді біріктіреді: бақылау, ынтымақтастық, жылдам оқыту, идеяларды визуализациялау және жылдам прототиптеу. Зерттеулерді, әзірлемелерді және бағалау әрекеттерін біріктіру оны әсіресе барлық курстар үшін, әсіресе күрделі, көп қырлы және пәнаралық тақырыптары бар курстар үшін пайдалы етеді. Дизайн ойлауы әрбір салада  қолданылу мүмкіндігі  үлкен инновация және шығармашылық мәселелерді шешу қажетті тұжырымдама. Дизайнды ойлау күрделі мәселелердің нақты әлеміне сәйкес келеді, өйткені ол жалғыз дұрыс жауап емес, көптеген мүмкін нұсқаларды табуға ықпал етеді. Дизайн ойлауы әртүрлі кәсіпкерлік ұйымдарда кеңінен қолданылады және көптеген жылдар бойы инновациялық педагогика мен дизайн практикасына интеграцияланған. Ақыр соңында, жақсы дизайнды кез-келген пән бойынша талғампаз шешімдерден табуға болады.

Заманауи дереккөздерде дизайн-ойлау «жарқын, стандартты емес, нәтижелі ойлау» ретінде ұсынылады. Бүгінгі күннің тәжірибесінде аталған ұғымның пайда болуы, креативтіліктің дамуы менміндеттерді шешуге шығармашылықпен қарау қабілеттілігі, үнемі өзгеріп жатқан әлемде қажетті дағдылар екендігін дәлелдейді. Егер біз «ландшафт дизайны», «киім дизайны», «интерьер дизайны» сияқты естуге үйреншікті ұғымдарға жүгінсек, онда бұл сөз тіркестерін біз өзгерістермен байланыстырамыз, әсіресе тұрғылықты аумақтың, жалпы қоршаған ортаның түбегейлі өзгерістерімен, киім стиліндегі өзгерістермен, пәтердің ішкі көркінің өзгерістерімен және т.б. байланыстырылатынын байқаймыз.

Сондай-ақ, жоғары білім беру педагогы, студенттердің бейімделу көшбасшылығының қасиеттері мен сапасын дамыту бойынша жұмыс жасау барысында, оларды бейімделімді көшбасшы – дамыған дизайн-ойлау қабілеті бар маман екеніне бағыттауы тиіс. Осы феноменнің негізінде үйреншікті нәрселерге, үйреншікті үрдістерге көзқарасты өзгерту, идеяларды түрлендіру, өміршеңдікті таңдау, бұрыннан бар білімдерді жаңаша пайдалану қабілеті жатыр. Дереккөзде көрсетілгендей, дизайн-ойлау – ол қолмен ойлау, дегенді білдіреді. Бұл – айтпай, көрсетіңіз ұстанымы бойынша жүретін әрекет. Егер сізде идея болса, онда оны дереу қандай да бір қағаз түрінде жүзеге асырып көрсету қажет [4, 11 б.]. Ғалымдар пікіріне жүгіне отырып, дизайн-ойлаудың нақты нәтижеге қарай бағыттайтынын анықтауға болады. Философия теориялық пән ретінде көбіне практикалық бағытқа аса мән бермейді, тіпті оның нәтижесі де абстрактілі болып келеді. Студенттің философиялық ойлау жүйесін қалыптастыру процессі ұзақ және нақтылығы тым төмен оны анықтайтын нақты құрылғылар да жоқ. Сол себептен «Философия» пәні бойынша жоғары білім берудегі білім беру бағдарламаларын әзірлеудің әдістемелік негіздерін жасау, оның философиясына, теориясы мен тәжірибесіне негізделген оқулық білім беру бағдарламасын әзірлеуде, құрылымын жасауда, түрлері мен мазмұнының алгоритмін игеруде тәжірибелік көмек бола алатын нақты тұжырымдамалар қажет.

Назарбаев университетінің бір топ ғалымдары өздерінің тәжірибелерімен бөлісу мақсатында ұсынылғын бағдарламалық дизайнында заманауи дизайн да студентке бағытталған болуы тиіс дегенді алға тарта отырып жақсы ойластырылған курстарда қамтылатын тетіктерді ұсынады:

• студенттерге зерттеу және іздеу жұмыстары арқылы оқуға мүмкіндік беру;

• студенттерді сыни тұрғыдан бағалауға және тұжырымдамаларға қарсы пікір айтуға шақыру;

• студенттерге жеке және топта оқу мүмкіндігін беру;

• студенттерді кәсіби бағыты бар оқуларға тарту;

• білім беруді ақпараттандыру және жақсарту үшін бағалау мен кері байланысты (қалыптастырушы және жиынтық бағалау) пайдалану. Бұл тетіктерді арнайы білім беру бағдарламаларымен қатар оқу бағдарламаларында да ұтымды пайдалануға болады. 

«Философия» пәні көпқұрылымды, тарихы терең,  көпфункционалды әлеуметтік-мәдени құбылыс ретінде түсіндіруді қажет ететін қоғамдық-гуманитарлық пән ретінде этнографиямен тығыз байланысты. Философияның негізгі проблемаларын қарастыру, талдау және түсіндіру кезінде екпінді ұлттық философияға қою, белгілі бір мәселелерді философияның этнографиялық элементтері арқылы  анықтау ұтымды әдістердің бірі болып есептелінеді. Қоғамдық маңызы бар терең символдық белгілер жүйесі болып табылатын ұлттық ойлау жүйесі оқу процесінде дизайн ойлауды және студенттердің кәсіби құзыреттілігін жетілдіруге ықпал ететін сауатты ойлау дизайн үлгісі ретінде қарастырылады. Студентті өз мамандығы бойынша оқытудағы басты қателік оның ең алдымен адам екендігіне көңіл бөлмеу. Студентт бойындағы адамшылық ұстындарын анықтауын, ар-ұждан сергектігін сезінуін, дүниетанымы мен дүниегекөзқарасын игеруін қалыптастырмай, оны болашақ маман иесі ретінде көру дұрыс емес. Болашақ мамандардың бастапқы, адами дереккөзді түсініп, оның негізіндегі дәстүр мен жаңашылдықты біріктіре алуы және халықтық құндылықтарды сақтау, жаңғырту және танымал ету тетіктерінің болуы үшін қажетті зерттеу дағдыларын қалыптастыру процесінде  пәннің дизайнына ерекше назар аударылады. Сонымен қатар, ұлттық ойлау жүйесінің дизайны халықтың дүниетанымын, материалдық және рухани мәдениетін бейнелеу және қалыптастыру қабілетін түсіну мақсатында да мыңыздылыққа ие. Аталған дағдыларды студенттер бойына сіңірте алу механизіміне ие оқу бағдарламасы өз кезегінде қоғамның идеологиясына да тікелей ықпал ете алады. Қорыта келе, «Философия» пәнін оқытудағы дизайн ойлау тұжырымдамасының енуі мен оның оң нәтижелерінің қалыптасуы әлемді жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйене отырып өзгеру үшін жоғары жауапкершілікті сезінуі керек.

Әдебиеттер тізімі:

1. Браун Т. Дизайн-мышление в бизнесе: от разработки новых продуктов до проектирования бизнес-моделей: пер. с англ. В. Хозинского. – 4-е изд. – М.: Манн, Иванов и Фербер, 2019. – 256 с.
2. Саханова Г.Б., Измаханова А.К. Кәсіпкерлікте дизайн-ойлау әдісін қолдану // «Тұран» университетінің хабаршысы» ғылыми журналы 2019 ж. № 4(84). – 91-95 бб.
3. Білім беру бағдарламаларын әзірлеу: жоғары білім берудің жаһандық мәселелеріне жауаптар. Монография / Аида Сағынтаева, Айжан Мусина, Алия Сулейменова, Руслан Қаратабанов, Қайрат Құракбаев, Дункан Пристли, – Нұр-Сұлтан: Назарбаев Университеті Жоғары білім беру мектебі, 2021. – 236 б.
4. Жампеисова Қ.Қ., Қиясова Б.А., Косшыгулова А.С. Болашақ мамандардың бейімделімді көшбасшылығын дамытудың әдіснамалық аспектілері // Абай атындағы ҚазҰПУ-ң Хабаршысы. «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(65), 2020 ж. – 7-14 бб.