МАРК ТВЕН ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖЕКЕ СТИЛІ

MARK TWAIN AND HIS INDIVIDUAL STYLE

Nurgul Mukhanova

PhD student, Kazakh National Pedagogical University named after Abay,

Kazakhstan, Almaty

МАРК ТВЕН ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖЕКЕ СТИЛІ

Муханова Нургуль Жанибековна

Phd докторант, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті,

Қазақстан, Алматы

Сэмюэл Лангхорн Клеменс (30 қараша 1835 жыл – 21 сәуір 1910 жыл), бүркеншік аты Марк Твен, американдық жазушы, юморист, лектор, баспагер және кәсіпкер болды. Оны «ең ұлы юморист» деп атады, ал басқалары оны «Америка әдебиетінің атасы» деп атаған. Марк Твен Миссури штатының Ганнибал қаласында дүниеге келген [1, 36 б.]. 1865 жылы жазылған Марк Твеннің алғашқы әзіл-оспақ әңгімесі «Калаверас округінің әйгілі секіргіш бақасы» Кэмп-Ангелстегі (Калифорния штаты) «Angels» қонақүйінде біраз уақыт шахтер болып жұмыс атқарған кезде естіген әңгімесіне негізделген. Әңгіме халықаралық назар аударып, тіпті француз тіліне аударылды [2]. Оның прозадағы және сөйлеу тіліндегі тапқырлығы мен сатиралығы, сыншылар мен әріптестер тарапынан жоғары бағаланды, ал достығын президенттер, суретшілер, өнеркәсіпшілер және еуропалық король тұлғалар тарапынан бағалады.

Марк Твен американдық өлмейтін прозаның авторы және оқырмандар, сыншылар мен қаламгерлер арасында «әзілқой» ретінде беделге ие болды. Оның романдарының қатарына «Том Сойердің шытырман оқиғалары» (1876) және оның жалғасы «Геклберри Финннің шытырман оқиғалары» (1884) кіреді. Соңғысы жиі «Ұлы американдық роман» деп аталады. Әзілші ретінде атағы шыққандықтан, Твеннің әдеби жетістіктері кейде маңызсыз деп қабылданды. Бастапқыда Хоуэллс, Брендер Мэттьюс, Уильям Лион Фелпс Твен Американың ірі жазушышы деп санауды басқалардан талап етуге мәжбүр болған. Соған қарамастан Сэмюэль Клеменс көзі тірісінде жазушылық еңбегінің жемісін көре алды [3].

Уильям Дин Хоуэллс Марк Твенді «әдебиетіміздің Линкольні», ал оның стилін «Американдық вестерн» деп атаған [4, 237 б.]. Вернон Луи Паррингтон Марк Твенді демократиялық эгалитаризмнің пайғамбары және Американың өзін бейнелеуші ​​деп атады: «Міне, ақырында нағыз американдық пайда болды - өз ойымен ойлайтын, өз көзін пайдаланатын, өз диалектісінде сөйлейтін жергілікті адам. .. ̶ бүкіл еуропалық және феодалдық мәдениеттің соңғы тіршілігі ғайып болды, және орнына жергілікті және батыстық, бірақ континенттік сезімдер келді. Сирек кездесетін әзіл-қалжыңға қарамастан... ол ақырын барлыгымен таныла бастаған» [5, 430 б.]. 1908 жылы Джоэл Чандлер Харрис Марк Твенді «біздің ең ұлы фантаст жазушымыз» деп атады [5, 430 б.]. «Геклберри Финннің шытырман оқиғалары» және Твеннің басқа да шығармалары Роберт Луис Стивенсон, Томас Харди, Эндрю Ланг және Джордж Бернард Шоу сияқты көрнекті адамдардың арасында жанкүйерлерін тапты.

Екіжақты белгісіздік ойларды кешіретіндер үшін Марк Твеннің шығармалары ересектер үшін де, балалар үшін де өзінің өміршеңдігін жоғалтпағанын атап өткен жөн. Оның прозалық стилі ХХ ғасыр мұрасына айналды. Қазірдің өзінде Марк Твеннің шығармалары оның аймағына тән ескірген тілдік бұрылыстар мен диалектизмге қарамастан, көптеген адамдар санаттарын қызықтырады. Гриббен А. «Оның өткен дауысы қазір де жанды естіледі. Ол бізге осы өмірбаяндық естеліктерді айтып тұрғандай» деп жазады [3, 32 б.].

Жарты ғасырлық мансабында Марк Твен әдебиеттің көптеген санаттары мен қосалқы жанрларында, соның ішінде детектив, ғылыми фантастика және саяси брошюраларда өз күшін сынап көрді. Ол шығармаларының алуан түрлілігіне және өміршендігіне өзінің  сәтті өткен шығармашылық эксперименттері арқылы жеткен. Оның эксперименттерінің бірі модуляцияланған дауысты ауызша ұсыну техникасы болды. Әдіс оның шығармаларында тиімді және жиі пайда болды және оның мазмұнымен, сюжетімен, диалектімен және кейіпкердің даму мәнерімен бірге оның әдебиетін сипаттайтын негізгі элемент болып табылады. Ол газет баспаларында жұмыс істеу арқылы бірте-бірте тәжірибе жинап, жазушылық шеберлігін шыңдай түсті. Твен басқа жазушыларға ұқсамайтын прозаға тән «ауызша» стилін дамытты. Марк Твеннің прозаға жаңа ауызша дыбысты енгізудегі шеберлігі – оның басты жаңалықтарының бірі. Бұрын Марк Твен желді, сәнқой, қозғыш болып көрінетін. Дегенмен, жалпы алғанда, «ол қарапайым ауызекі сөйлеу тілінің биязылығы мен тығыздығын, сондай-ақ қарусыздандыратын өтімділігін жеткізетін икемді стиль қалыптастырғандардың бірі, тепе-теңдікді таба білді» [3].

Диалектілік юмордың оңтүстік ноталары Марк Твеннің жазушы ретінде қалыптасуына да әсер етті. Бұл эволюция американдық әзіл-оспақтағы маңызды жетістік болды және бұл процесте Марк Твен ежелгі оңтүстік аймақтық «диалекті» дәстүрін оның дауысы тегістелген «халықтық» болғанша өзгерте алды [6]. Ол өзінің кейбір интеллектуалды сенімдерін ағылшын тілінің жаргондарымен білдіре сөйлей алды. Ол өз ойын жеткізе алатын жаңа форма мен жаңа стильді ойлап табуға мәжбүр болды.

Дегенмен, жазушының осы күнге дейін танымалдылығын қамтамасыз еткен тағы бір қасиет – әзіл-қалжың. Джеймс М.Кокс кезінде жазған: «Егер бүкіл данышпандығы оңтүстік дәстүрінен бастау алған Марк Твен негізгі мәдениетке жол ашпағанда, бұл әзілқойлардың бәрі ұмыт болуы мүмкін еді» [3, 41 б.]. Луи Б.Райт әзіл туралы: «Әзіл – тез бұзылатын тауар. Марк Твен жағдайында, әдеттер өзгерсе де, адамның реакциясы өзгеріссіз қалады» [7]. Марк Твен жұмыстарында көрініп тұратын әзіл-қалжынын әртүрлі әдістерді шеберлі араластыру арқылы жасады. Осындай құралдардың көмегімен Марк Твен әдебиет комиктеріне апаратын жолды ашып, осы мыңдаған жазушылардың арасынан мәңгілікке оқшаланып кеткен. Твеннің жазбалары американдық күлкілі әдістердің маңызды грамматикасына айналды, мысалы, тұйық стиль және ирониялық кеміту. Оның юморы шынайы, жанды және әрқашан құштарлық сезімдерін ынталандырған. Ол жерлестеріне өзін, әзілін, әдебиетін мақтан етуге себеп берген және жазушының беделін жоғары көтерген. Твеннің жетістіктерінің бірі - оның әдеби әзілді /юморды құрметті мамандық ретінде көрсетудегі табысын жатқызуға болады.

Марк Твен әлі күнге дейін тірі, өйткені ол өзінің келесі кез келген сипаттамарынан  жоғары болды: философ-бұзушы, әдебиет комигі, саяхатшы, реалист, натуралист, мистификатор, романист, халықтан шыққан комик, спикер. Ол өз жасындағы жазушыдан күткеннің барлығын іс жүзінде орындады және жалпы табысқа жетті. Марк Твен жұртшылықтың арасында өзінің бейнесін ұстай отырып, американдықтардың қандай жазушылық бейнелерді қалайтындарын инстинктивті түрде түсінген. Оның құрған бейнелері Америка елі сияқты ұзақ өмір сүретіні анық. Марк Твен өлмес бейнелер құрды (салдар, пароходтар, вагондар, теміржол вагондары мен мұхит кемелері, саяхат, Том Сойер, Геклберри Финн) және олармен бірге тұлға және жазушы ретінде өсті. Марк Твен ақырында «Марк Твенге» айналды. Блум өз мақаласында «Егер сендер маған «таза американдық» деп саналатын заманауи шығарма айт десендер, мен Марк Твен деген атпен танымал мистер Клеменстің жұмыстарын атар едім» [8].

Список литературы:

1. Kevin Mac Donnell. Mark Twain's Boswell: A Publication History of Albert Bigelow Paine's Biography of Mark Twain. Mark Twain Journal Vol. 56, No. 1 (Spring 2018), pp. 214-249.
2. Twain, Mark (1903). The jumping frog: in English, then in French, then clawed back into a civilized language once more by patient, unremunerated toil. New York: Harper & Brothers.
3. Gribben A. The Importance of Mark Twain. // American Quarterly. -1985. Vol. 20, No. 1,  pp. 30-49   Available at: https://www.jstor.org/stable/2712761
4. Joe B. Fulton. The Reconstruction of Mark Twain: How a Confederate Bushwhacker Became the Lincoln of Our Literature // Baton Rouge: Louisiana State University Press.  — 2010.  — Vol. 98 №2, —p. 237.
5. Harold K. Bush Jr.Review: Acting like Mark Twain: Performance in Nineteenth-Century American Culture // American Quarterly — 1997. — Vol. 49, № 2 , —p. 430. 
6. Krause S. J. The Art and Satire of Twain's "Jumping Frog" Story // American Quarterly, —Vol. 16, No. 4, —1964, —pp. 562-576
7. Louis B. Wright, "Human Comedy in Early America," in Rubin, ed., The Comic Imagination.
8. Harold Broom. Bloom's classic criritical review. // NY: Infobase Publishing,  —2009. — p. 170.