IT жобаларын бағалау интеллектуалды жүйесінің моделі

IT ЖОБАЛАРЫН БАҒАЛАУ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ЖҮЙЕСІНІҢ МОДЕЛІ

Игемкулова Айгерім Сакенқызы

магистрант, Алматы Технологиялық Университеті,

Қазақстан, Алматы

Картбаев Тимур Саатдинович

PhD, қауымд.профессор, Алматы Технологиялық Университеті,

Қазақстан, Алматы

МОДЕЛЬ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЙ СИСТЕМЫ ОЦЕНКИ ИT ПРОЕКТОВ

Игемкулова Айгерим Сакеновна

магистрант, Алматинский технологический университет,

Казахстан, г. Алматы

Картбаев Тимур Саатдинович

PhD, ассоц. проф., Алматинский технологический университет,

Казахстан, г. Алматы

MODEL OF AN INTELLIGENT EVALUATION SYSTEM FOR IT PROJECTS

Aigerim Igemkulova

Master's degree, Almaty technological University,

Kazakhstan, Almaty,

Timur Kartbaev

PhD, associate Professor, Almaty technological University,

Kazakhstan, Almaty,

АҢДАПТА

Бұл мақалда очерктің негізгі идеясын ашуда шешуші рөл атқаратын «ақпараттық технологиялар», «интеллектуалды жүйе», «білім қоры», «шешім шығару механизмі» және «интеллектуалды интерфейс» сияқты негізгі ұғымдар келтірілген. көрсетілді. Жұмыстың негізгі мақсаттары ITP бағалаудың жетілдірілген және бұрыннан бар модельдерін көрсету, сондай-ақ олардың жасалу ерекшеліктері мен орындалған операцияларды көрсету болып табылады. Тақырыптың өзектілігі көрсетіліп, жобаларды бағалау жүйесінің жаңа модельдеріне мысалдар келтірілді. Жұмыс аяқталғаннан кейін мақалда негізгі сәттері мен бөлшектерін ескере отырып қорытынды жасалды.

АННОТАЦИЯ

В данной статье были продемонстрированы основные понятия, играющие ключевую роль в раскрытии основной идеи статьи, такие как «информационные технологии», «интеллектуальная система», «база знаний», «механизм вывода решений» и «интеллектуальный интерфейс». Основными целями работы являются демонстрация усовершенствованных и уже существующих моделей интеллектуальной системы оценки ИТП, а также раскрытие особенностей их создания и выполняемых операций. Показана актуальность темы и приведены примеры новых моделей систем оценки проектов. По завершению работы был сделан вывод с учетом ключевых моментов и деталей статьи.

ABSTRACT

In this article, the basic concepts that play a key role in revealing the main idea of the article, such as "information technology", "intelligent system", "knowledge base", "decision inference mechanism" and "intelligent interface" were demonstrated. The main objectives of the work are to demonstrate improved and already existing models of an intelligent ITP assessment system, as well as to reveal the features of their creation and operations performed. The relevance of the topic is shown and examples of new models of project evaluation systems are given. Upon completion of the work, a conclusion was made taking into account the key points and details of the article.

Түйінді сөздер: интеллектуалды жүйе, бағалау, ақпараттық технологиялар, жоба, модельдеу, тиімділік, экономикалық көрсеткіштер.

Ключевые слова: интеллектуальная система, оценка, информационные технологии, проект, моделирование, эффективность, экономические показатели.

Keywords: intelligent system, assessment, information technology, project, modeling, efficiency, economic indicators.

Қазіргі уақытта ИТ жобаларын бағалаудың зияткерлік жүйесін модельдеудің өзектілігі күн сайын артып келеді, өйткені жобаның тиімділігін бағалау, оны жүзеге асыру барысында белгілі бір кезеңдерді түзету қажет. Бизнес-жобаларға енгізілген кәсіпорындар әзірлеген стратегиялардың тиімділігі мәселесі жұмысты бағалау кезеңдеріне дейін де, одан кейін де өзекті болып қала береді, өйткені ұсынылған идеялардың әсерін толық бағалау өте қиын және қымбат. Шешімді сандық түрде шығару кезінде олардың тиімділігін есептеп, толық талдай алатын IT жобаларын зияткерлік бағалаудың осындай моделін енгізу қажет. ИТ-ны бағалау әдістері көбінесе бизнес-жобалар мен жұмыстарды түзету үшін кеңінен қолданылады, сондықтан ат жобаларын бағалау жүйелерін экономикалық-математикалық модельдеуді жетілдіру қажет.

Зияткерлік жүйе-бұл міндеттерді шешу және белгілі бір қызмет саласында қажетті операцияларды орындау мақсатында құрылған техникалық ақпараттық-есептеу жүйесі. Зияткерлік жүйе үш негізгі блоктан тұрады [1]:

• Білім базасы-әзірлеуші белгілеген есептеу ережелері мен шарттары, шешім қабылдау және белгілі бір пән саласындағы білім туралы ақпаратты қамтитын мәліметтер базасы.
• Шешім шығару механизмі-бұрын берілген операциялар негізінде шешім немесе белгілі бір қорытынды шығаратын бағдарлама; алдын-ала белгіленген білім базасынан алынған логикалық қорытынды.
• Интеллектуалды интерфейс-бағдарламаның функционалды элементтері арасындағы операциялардың өзара әрекеттесу әдістері мен құралдарының жүйеленген жиынтығы [2].

Ақпараттық технологиялар (ат) – Бұл әлемдік экономиканың негізгі секторы, техникалық құрылғылардың көмегімен ақпаратты берумен, сақтаумен, жинаумен айналысатын сала.

Бұрын айтылғандай, жобалардың тиімділігін бағалау процесі қажет. Тиімділік келесі критерийлер бойынша бағаланады:

• Компанияның бизнес-процестерінің үздіксіздігін қамтамасыз ету;
• Кәсіпорын жұмысының сапасын арттыру;
• Ұйымға қызмет көрсету шығындарын азайту;
• Жобада ұсынылған идеялардың табыстылығы;
• Күтілетін кірістілік тарапынан сату шығындарының өтелімділігі;
• Ұйымды басқару деңгейін және жұмыс жағдайын арттыру;
• Жобаның тәуекел деңгейі және т. б.

Бұл ретте тиімділіктің негізгі көрсеткіштері экономикалық көрсеткіштер және тәуекел деңгейін есептеу болып табылады. Экономикалық көрсеткіштер мыналарды қамтиды:

• Жылдық экономикалық тиімділік;
• Экономикалық тиімділік коэффициенті;
• Жобаны әзірлеу және іске асыру шығындарының өтелу мерзімі.

Бағалау процесін жүргізу белгісіздік сәтімен сипатталады, өйткені жобаның әлі іске асырылмаған болашағы жобаны жүзеге асыруға және оның болашағына әсер ететін көптеген факторларды ескере отырып бағаланады. Бұл ДЖП бағалау жүйесін модельдеудің негізгі күрделілігі.

Бағалау моделін құруда бағалау кезеңдері үлкен рөл атқарады, олар схема түрінде ұсынылуы мүмкін [3].

Сурет 1. ИТЖ бағалауды өткізудің сызбасы

ИТ жобаларын бағалаудың кез келген зияткерлік жүйесі бизнес-жобалар тиімділігінің міндетті көрсеткіші болып табылатын және мынадай формула бойынша есептелуі мүмкін ЖЭС (жылдық экономикалық тиімділік) табудың белгіленген формуласын қамтиды:

Сурет 2. Табу формуласы

Мұндағы, S_I және S_I' - қорытынды өнімнің (жұмыстың, қызметтің және т. б.) өзіндік құны;

S_E және  S_E' - жоба енгізілгенге дейін және енгізілгеннен кейін бір жылдағы пайдалану шығындары (пайдаланудың өзіндік құны;

V_I және  V_I' - Жобаны енгізгенге дейін және одан кейін қорытынды өнімді өндіруге салымдар;

V_E және  V_E' - ат тұтынушысының сол жұмыстарды орындағанға дейін және кейін салымы;

Z_P - жобаның жалпы шығындары;

T_E - идеяны іске асыру мерзімі;

E_N и E_N' - күрделі салымдар тиімділігінің нормативтік коэффициенті.

Сонымен қатар, зияткерлік жүйе ИТЖ шығындарын дұрыс есептеуді жүргізуі керек. Шығындардың екі түрі бар:

• Статикалық-жобаны іске асырғанға дейін жүзеге асырылатын;
• Динамикалық-жобаны іске асыру кезінде жүзеге асырылады.

Жобаны іске асыру барысында өндірілетін шығындардың барлық түрлерін схема түрінде ұсынуға болады [4].

Ең бастысы-ИТЖ-ны бағалаудың зияткерлік жүйесінің жұмыс істеу механизмі, ол келесі схема түрінде ұсынылған:

ИТЖ интеллектуалды бағалау жүйелерінің модельдерінің мысалы: балансталған Скорекард деп аталатын батыстық бағалау технологиясы. Бұл жүйе бірқатар артықшылықтарды қамтиды, олардың ішінде бес негізгі артықшылықты бөлуге болады:

• Зияткерлік жүйе пайдаланушыға белгілі бір тұлға/тұлғалар ұсынған жобаға акционерлер мен инвесторлардың қызығушылығын көрсететін қаржылық көрсеткіштерді қамтиды;
• Компания мен клиенттер арасындағы қарым-қатынасты жақсарту үшін ұйымға клиенттерді тарту бойынша кеңестер ұсынады;
• Қандай да бір мақсатқа қол жеткізуде ең басты болып табылатын критерийлерді көрсетеді;
• Прогресті бақылау және бәсекеге қабілеттілікті жақсарту үшін компанияның кәсібилігін, ұйым персоналын дамытуды және т.б. қамтитын компанияның дамуы туралы статистикалық деректерді диагностикалау.
• Компанияның стратегиялық деңгейін есептеу.
• Сонымен қатар, Бағдарлама жобаны диагностикалау опциясын қолдана отырып, жобаларды іске асыру мәселелерін (мысалы, қаражаттың жетіспеушілігі) анықтай алады, осылайша мәселені анықтап, оны шешу оңайырақ болады.

Қорытынды. Қазіргі уақытта әлемнің Батыс елдерінің технологиялары бойынша әзірленген Balanced Scorecard сияқты зияткерлік бағалау жүйелерінің үлгілерінің болуы арқасында ат прокт тиімділігін бағалау әлдеқайда оңай. Бұл зияткерлік жүйе күн сайын пайдаланушылардың үлкен аудиториясын жинайды, өйткені ол көптеген артықшылықтарды қамтиды. Мұндай бағалау жүйелерін модельдеу критерийлері әр жаңа даму үшін бірдей, бірақ күрделілік әлемдегі тұрақты экономикалық өзгерістерде жатыр, сондықтан жобаны іске асырудың салдарын болжау және оның тиімділігін бағалау өте қиын. Бірақ Ақпараттық технологиялар қарқынды дамуды жалғастыруда, сондықтан жақын арада ИТЖ тиімділігін егжей-тегжейлі бағалауға қабілетті жаңа бағдарламалар пайда болуы мүмкін.

Әдебиеттер тізімі:

1. Головицына М.В. Информационные технологии проектирования радиоэлектронных средств. — БИНОМ. Лаборатория знаний, Интернет-университет информационных технологий — ИНТУИТ.ру, 2008.
2. СТО НОСТРОЙ 2.15.9-2011: Инженерные сети зданий и сооружений внутренние. Устройство систем распределенного управления. Монтаж, испытания и наладка. Требования, правила и методы контроля.
3. Калугин В.А., Ломазов В.А., Вехотина Б.С. «Методы обоснования инвестиционных решений в сфере ИТ услуг», ИД-Белгород, 2013.
4. Клименко О.И., Нехотина В.С. Формирование и развитие ИТ-услуг: организационноэкономический аспект: Монография. – Белгород: Изд-во Белгородского университета потребительской кооперации, 2010.