ТЕРМИТТЕРГЕ ҚАРСЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ҚҰРАМ

ТЕРМИТТЕРГЕ ҚАРСЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА ҚҰРАМ

Азиханова Дилорам Камилжановна

науч. сотр., НИИ “Экология” «Международный  Казахско-Турецкий университете имени Ходжи Ахмеда Ясави»,

Республика Казахстан, г. Туркестан

Абдулхамидов Кабылжан Бадилович

студент 4 курса «Международный  Казахско-Турецкий университете имени Ходжи Ахмеда Ясави»,

Республика Казахстан, г. Туркестан

АННОТАЦИЯ

Қазіргі уақытта үлкен проблемалардың бірі – термиттер және олардың жаппай көбеюінде болып отыр. Қала тұрғындарының үйлері мен үйлердің қабырғалары термиттер әсерінен құлап қалуы өте көп байқалуда әрі халықтың наразылығы туындауда. Осы мақсатта тұрғын үйлер мен кешендердің бұзылуын алдын алу, термиттермен күресу мақалада қарастырылады. Қазіргі таңда Түркістан облысында 30-40%-ке дейін құрылыстар термиттер мен зақымданған. Яғни, тұрғын үй құрылысына қажетті ағаш, сазды кірпіш және т.б., құрылыс заттары, термиттердің негізгі азық көзі болып табылады. Мақалада, Түрістан қаласы, елді-мекеніне эксперименттік жұмыстар жүргізіліп, термиттермен күресуге арналған оңтайлы жаңа құрам дайындалды.

ABSTRACT

One of the big problems at the moment is termites and their mass distribution. There is a lot of public outrage and the collapse of houses and walls of the city due to termites. To this end, the article provides for the prevention of violations of residential buildings and complexes, the fight against termites. Currently, 30-40% of the buildings in the Turkestan region are damaged by termites. That is, the main source of food for housing construction is wood, clay bricks, etc., building materials, termites. The article conducted experimental work in the city of Turkestan, prepared a new composition for the fight against termites.

Түйінді сөздер: жәндіктер, термиттер, улы қосылыстар, жем.

Keywords: insects, termites, toxic compounds, feed.

Кіріспе

Термиттер - жәндіктердің жеке отрядына жатады. Қоғамда тіршілік етуіне байланысты және әртүрлі құрылыстар салуға қабілетті болғандықтан "ақ құмырсқалар"деп атайды. Жанұяларында ерекше топтар-жынысты даралар (топ ұйтқысы-аналық пен жынысты жетілген аталықтар), жұмысшылар, солдаттар. Жұмысшылар - қанатсыз, көздері соқыр, былқылдақ денесінің тұрқы 2-15 мм. Жұмысшылар ғана өз бетімен қоректене алады. Өсімдіктен шыққан құрғақ органикалық қалдықтармен, көбіне шөп жейтін жануарлардың қиымен қоректенеді [1]. Қалған топтарды жұмысшылар сілекей безінің өнімдері және нәжістерімен қоректендіреді. Термиттер отряды (Isoptera) 10 жыл өмір сүреді. Оның көбеюі жаз айларында ғана (3ай) жүреді. Олар бір күнде 30000 жұмыртқа салады. Жылу сүйгіш келеді, алайда көлеңкелі жерлерді де ұнатады. Илеулерінің негізгі бөлімі жер астында салынып, үстіңгі жағы 0,5 метр биіктікте мұнара тәрізді көтеріледі (1-сурет). Жоғарғы жағында үңгір жолдар орналасқан,оларды топырақты өз нәжістерімен жасырып салған. Тропиктерде өмір сүретін термиттер бірнеше метр биіктіктегі илеулерін салады. Мұнда көптеген басқа да омыртқасыздар тіршілік етеді. Термиттер елді мекендерде құрылыстарға зор нұқсан келтіріп, балшықтан салынған үйлер мен ағаш тіреулерді бүлдіреді [2,4].

Сурет 1.  Термиттердің үй қабырғаларында шоғырланған жері

Термиттердің тіршілік ету ортасы - субтропикалық және тропикалық климаты бар елдер. Оларды Қазақстанның, Украинаның, Молдованың және Тәжікстанның оңтүстік аймақтарында да кездестіруге болады.Табиғи жағдайда жәндіктер түнде аң аулауды жөн көреді. Олар топырақ жолдарымен немесе ағаш жолдарымен қозғалады.

Термиттердің негізгі қоректік көзі - целлюлоза заттар. Олар ағаштан жасалған құрылыстарды немесе кітаптан жасалған жиһаздарды, азық көзі жетіспеген жағдайда, олар мақта маталары мен былғары заттарымен қоректене бастайды. Әдетте, жәндіктер тірі ағашқа зиян келтіре алмайды. Олар құрғақ бұтақтарды, шірік дақтарды және ағаштан жасалған жиһаздарды қорек ретінде пайдаланады. Қыста белсенділік төмендейді, құмырсқалар ұйықтағанды ​​жөн көреді. Бірақ егер пәтерде термиттер болса, онда жылы жерде тіршілігін әрі қарай жалғастырып отырады[5-7].Негізгі проблема-термиттер елді мекендерде өмір сүру үшін өте қолайлы жағдайларды табады. Жасырын өмір салтын ұстанып, үйлердің ағаштары қираған кезде ғана термиттермен зақымданғанын білуге болады.

Жұмыстың мақсаты-термиттерді зерттеу және оларды жою немесе олармен тиімді күресу жолдарын табу.

Кесте 1.

Инсектицидтегі компоненттердің оңтайлы құрамы, мас. %

Жоғарыда аталған компоненттердің қатынасы эксперименталды түрде дайындалды және термиттермен күресуге оңтайлы құрам болып табылады. Бұл құрамды қолдану нәтижесінде, термиттердің колониясының толықтай және тез жойылуын қамтамасыз етеді, бұл олардың тұрғын үйлерге, өнеркәсіптік және басқа құрылымдарға деструктивті әсерінің таралу қаупін оңай жоюға мүмкіндік береді. Термиттермен күресуге арналған оңтайлы құрамдарда дайындап, дайын қоспаларды жағу жолдары:

• сулы ерітінділі қоспа дайындау -  жоғарыдағы барлық компоненттерді сумен сұйылтып, алынған өнімді картонның кішкене кесектеріне жағамыз немесе оны ағаш элементтермен сулаймыз, дайын жемді паразиттердің болжанған мекеніне жақын қоямыз және оларды мезгіл-мезгіл бор ерітіндісімен қайта сулап отырамыз,
• Қоспаларды  паста түрінде дайындау - бор қышқылы ұнтағын қанттың, ұнтақталған күкірт-перлитті қалдықтың, балдың және судың аз бөлігімен біріктіріп, қалың паста дайындалып, термиттердің лайлаған ағаштары мен жихаздарға паста түрінде жағамыз.

Термиттер үлкен колонияларда тұрады. Олардан құтылу үшін бүкіл отбасын, әсіресе топырақтың төменгі қабаттарында орналасқан негізгі жатырды жою керек [3]. Термиттердің барлық түрлеріне арналған негізгі тағам-целлюлоза немесе оның туындылары, сондықтан біз ұсынатын құрам үгінділері тағамдық компонент ретінде таңдалады. Оның химиялық құрамы әртүрлі, оның ішінде 50% - дан астам целлюлоза, шамамен 27-30% лигнин мен гемицеллюлоза қоспасы. Препарат жоғары инсектицидтік белсенділікке ие, жәндіктердің біршама уақыт бойы уланған тамақ қоспасын алып, оны маткасына дейін алып барып, маткасының жоюлуына да мүмкіндік береді. Термиттермен күресуге арналған оңтайлы құрам казіргі уақытта Түркістандағы термиттердің бұзылуына ұшыраған үйлерде өндірістік сынау жүргізілуде.

Қорытынды

Термиттер мен күресудің жаңа құралы зертханалық жағдайда және осы жәндіктер қиратқан үйлерде жасалып, сыналды. Зерттеу барысында әртүрлі концентрациялардың әсері анықталып, оңтайлы құрам дайындалды. Алайда, зерттеу аяқталды деп айтуға әлі ерте. Сондықтан ғылыми-зерттеу және бақылау жұмыстары жалғасуда.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. https://www.activestudy.info/borba-s-termitami
2. Метерлинк М. термиттердің құпия өмірі. - М.: Эксмо Пресс, 2002. - 400 б.
3. Abe, T.; D. E. Bignell; M. Higashi, eds. Термиттер: Эволюция, Әлеуметтілік, Симбиоз, Экология. - Дордрехт: Клювер Академиялық Баспасы, 2000. - Б.1-466.
4. СССР-дың термиттері. - М.: Мәскеу баспасы. ун-та, 1979 — 225 Б.
5. Тілменбаева Ә. Т., Жармұхамедова Г. Ә,“Жалпы энтомология”, Алматы 1994 жыл
6. А. О. Сағитов, Н. Ж. Ашықбаев, Б. А.Дүйсенбеков, Қ. М. Төлеубаев, Н. С.Мұхамадиев, “Жалпы энтомология”, Алматы 2012 жыл.
7. https://www.google.kzstudopedia.ru *

*(По требованию Роскомнадзора информируем, что иностранное лицо, владеющее информационными ресурсами Google является нарушителем законодательства Российской Федерации – прим. ред)