РЕСЕЙДЕГІ ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

РЕСЕЙДЕГІ ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Олжабаева Дана Мұхидуллақызы

магистрант, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті,

Қазақстан, Ақтөбе қ.

Омарова Бибигул Жарболовна

философия докторы (PhD), аға оқытушы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті,

Қазақстан, Ақтөбе қ.

PROBLEMS OF INCLUSIVE EDUCATION IN RUSSIA

Dana Olzhabayeva

master's student, K.Zhubanov Aktobe regional university,

Kazakhstan, Aktobe

Bibigul Omarova

doctor of Philosophy (PhD), senior lecturer, K.Zhubanov Aktobe regional university,

Kazakhstan, Aktobe

АННОТАЦИЯ

Мақалада Ресейдегі инклюзивті білім берудің жалпы жағдайы және оның даму перспективалары қарастырылған, "Инклюзивті білім беру" ұғымы , Ресей жұртшылығының мүмкіндігі шектеулі адамдарға қатынасы, Ресейдегі инклюзивті білім берудің дамуын бәсеңдететін негізгі факторлар, қазіргі білім беру ортасындағы типтік емес оқушылардың жағдайы мәселелері талқыланған.

ABSTRACT

The article considers the general state of inclusive education in Russia and the prospects for its development. The concept of "inclusive education", the attitude of the Russian public towards people with disabilities, the main factors slowing down the development of inclusive education in Russia, the situation of atypical children in the modern educational environment are discussed.

Тірек сөздер: ерекше қажеттіліктері бар оқушы, инклюзивті білім беру, бірлескен оқыту.

Keywords: student with special needs, inclusive education, co-education.

Қазіргі әлемде, соның ішінде Ресейде де мүмкіндігі шектеулі балалар санының артуы байқалады. Осы себептерге байланысты оларға білім беру дамыған және дамушы елдердегі маңызды әлеуметтік мәселелердің бірі болып табылады. ХХ ғасырдың 50-жылдарында мұндай балалар үшін арнайы оқу жағдайлары бар мамандандырылған мектептер құрылды. Балалармен психологтар, педагогтар, арнайы дайындалған дәрігерлер жұмыс істеді. Алайда, мамандандырылған білім беру мекемелерінде мүмкіндігі шектеулі оқушыларды оқыту тәжірибесі бірқатар кемшіліктерді көрсетті. Біріншіден, оқушылар қоғамнан оқшауланды. Екіншіден, бұл білім беру нарығында мүмкіндігі шектеулі оқушылардың бәсекеге қабілеттілігінің болмауына әкелді. Үшіншіден, мүмкіндігі шектеулі оқушылар білімге бей-жай қарамайды және басқалар сияқты сәтті оқи алмайды деп есептелді. Төртіншіден, көптеген елдерде, соның ішінде Ресейде мүгедектігі бар адамдарға төзімділіктің болмауы қоғамның сау және мүгедектерге бөлінуіне әкелді.

1990 жылдары инклюзивті білім беру жүйесінің пайда болуы, бір жағынан, ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға қатысты кемсітушілікті жеңу жолындағы маңызды қадам болып табылады, ал екінші жағынан, мұғалімдер, балалар және олардың ата-аналары үшін көптеген мәселелерді тудырды. Сонымен қатар, инклюзивті білім беру саясаты бүгінде бүкіл әлемде қоғамның барлық әлеуметтік топтары үшін білімге қол жеткізуді талап ететін адам құқықтары күн тәртібінің бөлігі ретінде қабылданады. Ф.Армстронг пен Л. Бартон атап өткендей, "инклюзивті білім беру (IO) көптеген оқу орындары мен оқытушыларды әртүрлі білім беру қажеттіліктері бар және денсаулық деңгейі әртүрлі балаларды оқыту үшін мектептердегі Мәдениеттер мен процедураларды өзгерту жобаларын бастауға шабыттандырған жетекші идеяға айналады және болып қала береді" [1].

Ресей Федерациясының Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметтері бойынша, бүгінгі күні Мүгедектер Ресей халқының 10% құрайды. Мүмкіндігі шектеулі оқушыларды оқытудың осы түрін енгізу қажеттілігі туындайды және олардың ерекше білім беру қажеттіліктерін барынша қанағаттандырады және қоғамға бейімделуге мүмкіндік береді.

Көптеген оқу орындарында айтарлықтай қаржылық инвестицияларды қажет ететін «қолжетімді орта» жоқ. Олар ғимараттың өзін және оның маңындағы аумақтарды қайта құру қажеттілігіне, сондай-ақ білім беру ұйымдарында қолжетімді орта құру үшін арнайы құрал-жабдықтарды сатып алуға және орнатуға қатысты. Кейбір мекемелер белгілі бір жабдықты сатып алу және орнату арқылы бұл мәселені ішінара шешеді. Мектептер ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылардың білім алуына толық жағдай жасай алмайтынын түсінеді, сондықтан олар көбінесе қашықтықтан оқытуды пайдаланады.

Қазіргі уақытта білім беруде ерекше оқушыларға қоғамға қосылуға, басқалармен бірге оқуға және уақыт өте келе қоғамның толыққанды мүшелері болуға көмектесетін реформалар жүргізіле бастады.

Инклюзивті білім беру - бұл мүмкіндігі шектеулі оқушыларға қарапайым сыныптарда барлығымен бірге оқуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда білім тек еркін игілікке ие болып қана қоймай, сонымен бірге адамдардың нақты санаттарына бейімделе бастады. Шынында да, жеке тұлғаны әлеуметтендіру процесі белгілі бір дәрежеде білімге байланысты.

Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған инклюзивті білім берудің артықшылықтары [1]:

- балалар жұмысқа орналасу үшін барлық мүмкіндіктермен тең және қоғамда толыққанды бейімделуді қамтамасыз ететін стандартты мектеп бағдарламасынан өтеді;

- аралас сыныптар мен топтар дамуында психофизикалық ауытқулары бар баланың әлеуетін толық ашуға мүмкіндік береді: олар сыныптастарымен қатар түрлі конкурстарға, жарыстар мен фестивальдерге қатысады;

- сау балалар мен мүгедектер арасындағы теңсіздік шекаралары жойылып, қоғам құрады барлық мүмкіндіктер мен құқықтар үшін тең.

Мұндай тәжірибе бұрын Ресейде қолданылмағанын ескере отырып, бірқатар маңызды кемшіліктер бар [2]:

• білікті мамандар жоқ, атап айтқанда оқытушылар құрамын даярлау және оқытудың осы түрі негізделеді;
• жалпы білім беру мекемелері мүмкіндігі шектеулі балаларды жайлы оқытуға арналмаған;
• балалармен жұмыс істей алатын мұғалімдер жоқ- мүгедектер;
• қажетті материалдық-техникалық базаның болмауы.

Инклюзивті білім берудің тиімділігі баланың мүмкіндіктеріне, ата-аналардың қалауы мен көмегіне, сондай-ақ оқытудың барлық кезеңдерінде білікті психологиялық-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік қолдаудың болуына байланысты. Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін жеке дайындалған оқу бағдарламасы қалған балалар айналысатын бағдарламаға және сабақты өткізбейтін әдеттегі бағдарламаға бейімделуі керек.

Инклюзивті білім беру-бұл бала мен оның әр түрлі білім беру қажеттіліктеріне бағытталған әдіснаманы дамытуға бағытталған тәсіл. Ресей үшін бұл өте жаңа құбылыс. Инклюзивті оқытумен алғашқы мектептер біздің елде тек 90-шы жылдары Мәскеуде пайда болды. Бүгінгі таңда Ресейде 13 миллионнан астам мүгедек бар, оның ішінде 540 мың бала. Мүмкіндігі шектеулі 100 мыңға жуық бала инклюзивті мектептерде оқиды.

Алғашқылардың бірі болып дамуында ауытқуы бар балаларды әлеуметтендіру қажеттілігіне назар аударған [3, 4] еңбектерінде инклюзивтік жалпы білім беру жүйесінде бірте-бірте нормаға айналып келе жатқаны, қазіргі уақытта мектеп жүйелері мен қауымдастықтың көпшілігінде инклюзивті сыныптар бар екені көрсетілген. Сондықтан мұғалімдер бұрын-соңды байқамаған балалардың мінез-құлқымен бетпе-бет келеді. Әртүрлі өмірлік жағдайларда олар оқуды жеке ерекшеліктерге бейімдеуге және барлық оқушыларға, мінез-құлық үлгілері әртүрлі оқушыларға қолайлы жағдайларды сақтауға болатынын дәлелдеді.

Ресейлік және шетелдік ғалымдар мен педагогтар ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды жалпы білім беретін мектеп кеңістігіне интеграциялау мәселесін шешу , оның маңызды аспектілерін негіздеу және жалпы білім беретін оқу орындарына психофизикалық даму ерекшеліктері бар оқушылардың ауыр мәселелерін шешу жолдарын анықтау үшін белсенді жұмыс істейді [5].

Соңғы жылдары Ресей білім беру саласында белсенді реформалар жүргізіп, баланың мүдделері мен қажеттіліктері басым болатын білім беру жүйесінің детоцентристік моделіне көшуді жүзеге асыруда. Алайда, бұл тек ішінара инклюзивті білім беру саласындағы мәселелерді шешуге ықпал етеді. Инклюзивті білім беруді дамыту үшін оқу орындарында ұсынымдарды енгізу перспективалы болып табылады, олардың ішінде:  

• мүмкіндігі шектеулі оқушылар үшін қашықтықтан оқытудың жаңа жүйелерін енгізу және қолданыстағы жүйелерін жаңғырту ;
• мүмкіндігі шектеулі адамдарда психофизикалық ақаулардың ерекшеліктерімен танысу мақсатында білім беру мекемелерінің педагогтері үшін әдістемелік ұсынымдар әзірлеу;
• мүмкіндігі шектеулі балаларды даярлау, оларды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу мәселелері бойынша білім беру мекемелерінің педагог қызметкерлеріне жүйелі түрде кеңес беру;
• инклюзивті білім беру бойынша  педагог кадрларды кадрлық қамтамасыз етуді және даярлауды жүйелі түрде жетілдіру.

Ресейде инклюзивті білім беруді одан әрі дамыту Нормативтік-құқықтық базаны, осы процесті қаржылық, материалдық-техникалық және кадрлық қамтамасыз етуді жетілдірумен байланысты.Инклюзивті білім берудің тиімділігі баланың мүмкіндіктеріне, ата-аналардың қалауы мен көмегіне, сондай-ақ оқытудың барлық кезеңдерінде білікті психологиялық-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік қолдаудың болуына байланысты. Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін жеке дайындалған оқу бағдарламасы қалған балалар айналысатын бағдарламаға және сабақты өткізбейтін әдеттегі бағдарламаға бейімделуі керек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Курганова Э.Н. Инклюзивное образование — право каждого ребенка с ограниченными возможностями здоровья // Молодой ученый. – 2016. – №16.1. – С. 26
2. Никитина Е.Л. Проблемы развития инклюзивного образования // Научно-методический электронный журнал «Концепт». – 2014. – Т. 29. – С. 31-35.
3. Barton L., Armstrong F. Policy, experience and change: Cross-cultural reflections on inclusive education. Dordrecht, the Netherlands, 2007. Р. 357.
4. Aune B.Behavior solutions for the inclusive classroom: A handy reference guide that explains behaviors associated with autism, Aspergerʼs   ADHD, sensory pro-cesssing disorder and other special needs. - Texas: Future Horizons, 2010. - 150p.
5. Литвак Р.А. Теория и практика развития инклюзивного образования детей/ Р.А. Литвак // Вестник ЮУрГУ . Серия «Образование. Педагогические науки». –2020. –12(3). –С.102–112.