МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ ОРТА МЕКТЕПТЕРДЕ ОҚЫТУДАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕР

МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ ОРТА МЕКТЕПТЕРДЕ ОҚЫТУДАҒЫ МӘСЕЛЕЛЕР

Курманалина Лира Еркиновна

магистрант, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті,

Қазақстан, Ақтөбе қ.

марова Бибигул Жарболовна

философия докторы (PhD), аға оқытушы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті,

Қазақстан, Ақтөбе қ.

PROBLEMS OF TEACHING STUDENTS WITH DISABILITIES IN SECONDARY SCHOOLS

Lira Kurmanalina

master's student, K.Zhubanov Aktobe regional university,

Kazakhstan, Aktobe

Bibigul Omarova

doctor of Philosophy (PhD), senior lecturer, K.Zhubanov Aktobe regional university,

Kazakhstan, Aktobe

АННОТАЦИЯ

Бұл мақалада мүмкіндігі шектеулі білім алушыларды жалпы білім беру сыныптарында оқыту мәселесі талданды. Жалпы орта білім беретін мектеп мұғалімдерінен сауалнама алу арқылы жалпы орта білім беретін мектеп сыныптарына инклюзивті оқыту жүйесін қосу дәрежесі анықталды. Осы мақалада мүмкіндігі шектеулі білім алушыларды жалпы орта білім беретін мектеп сыныптарында оқыту тәжірибесі қарастырылды. Сабақ барысында кездесетін қиындықтар және оларды шешу жолдары анықталды.

ABSTRACT

This article analyzes the problem of teaching students with disabilities in general education classes. The level of inclusion of the inclusive education system in the classes of a general education school are determined from survey teachers. This article discusses the experience of teaching students with disabilities in general education classes. Difficulties that arose in the lesson and ways to solve them are identified.

Кілт сөздер: мүмкіндігі шектеулі білім алушылар, жалпы орта білім беретін мектеп,инклюзивті оқыту, мәселе, педагог.

Keywords: students with disabilities, secondary school, inclusive education, problem, teacher.

Әлемнің көптеген елдерінде жалпы білім беру жүйесіне инклюзивті оқытуды қосу жүзеге асуда.Солардың бірі  АҚШ білім беру бағдарламасында 1970 жылдары тек қана 20% мүмкіндігі щектеулі білім алушыларды оқыта бастаған.Тіпті кейбіреулері білім алудан алыстатылған.Дегенмен, 2017 жылдан бастап 95% мүмкіндігі щектеулі білім алушылар орта мектептерде сапалы білім ала бастаған.Білім алушылар 1 күндік уақыттың 80%-ын орта мектептерде өткізетіндігі [1,2] әдебиеттерден анықталды.Статистикалық мәліметтерге сүйенсек,мүгедектігі жеңіл және орташа дәрежедегі білім алушаларды орта мектепте оқыту ықтималдығы жоғары.[3] зерттеуден АҚШ тәжірибесінде мүмкіндігі шектеулі білім алушыларды орта мектептерге орналастырудың  нұсқаларын көреміз:Мамандардың кеңесімен жалпы білім беру сыныбы;Бірлескен оқыту сыныбы;Жарты күндік арнайы білім беру сыныбы;Толық  жұмыс күндік арнайы білім беру сыныбы немесе мектеп интернаты;Үйден оқыту;Емдік орталықтарда оқыту.  Ал Түркия мемлекетінде 1999-2010 жылдар аралығында жүргізілген [4] зерттеуі көрсеткендей, оқытушылардың көпшілігі орта мектептерде мүмкіндігі шектеулі білім алушыларды оқытуға қарсы көзқараста болған.Оған себеп, орта мектеп оқытушылары өздерін ерекше білім беруді қажет ететін баларды оқытуға дайын емеспіз деп санаған. Мұғалімдер әртүрлі тәсілдерді қолдана алуы үшін біліктілікті арттырғаннан кейін неғұрлым қарқынды дайындық қажет деген қорытындыға келген. 2007-2013 жылдарға арналған даму жоспары мектептердегі инклюзивті оқыту жүйесіне көңіл бөлуге, ілгерілетуге, мұғалімдердің  біліктілігін арттыруға бағытталған.

Зерттеу барысында оқу процесін қалай тиімді ұйымдастыру мәселесі педагогтерді алаңдатқан  мәселе  болды.Олардың ұсыныстары екі тарапқа бөлінді: бірі - арнайы білім беру педагогтары (логопед,дефектолог,психолог) мен мектеп мұғалімдері біріге тек қана ерекше білім беруді қажет оқушылармен жұмыстансын десе, екінші бөлігі- тек қана ерекше білім беруді қажет оқушылармен ғана емес жалпы сыныппен қатар жұмыстануды жақтады.Яғни, мүмкіндігі шектеулі білім алушылар өздерін оқшау сезінуін болдырмас үшін ерекше білім беруді қажет ететін білім алушылары бар сыныптарда бір ғана педагог сабақ беріп қана қоймай,қасында барлық сыныпқа педагогикалық-психологиялық қолдау көрсететін тәрбиеші немесе арнайы білім беру педагогы болғанды дұрыс деп санады.Мектеп педогогтері арнайы білім беру мамандарымен бірлесіп жұмыс істеуге оң көзқараспен қарайтындықтарын және инклюзивті білім беру бағдарламаларын құруда,білім беру процесін ұйымдастыруда, оқытуда кездесетін қиындықтарды шешуде қолдау білдіретіндіктерін жеткізді.

Мүгедектігі жоқ білім алушыларға ерекше білім беруді қажет ететін оқушылармен бірге оқудың салдары қандай? Бірлесе оқыту орта мектеп білім алушыларының ерекше қажеттіліктері бар қатарластарына деген көзқарастары өзгеріп және кемсітушіліктің төмендеуіне, жеке айырмашылықтарды қабылдауға, сондай-ақ мүмкіндігі шектеулі білім алушылармен достық қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік берді. Алайда, орта мектеп білім алушылары орташа және ауыр мүгедектігі бар білім алушылармен қарым-қатынаста қолайсыздықтар мен қиындықтарға тап болғанын хабарлады [5].

Орта мектептерге қосылудың басты кедергілерінің бірі - мұғалімдердің жоспарлау мен сараланған оқыту әдістеріне қатысты құзыреттіліктерінің аз болуы.Болашақ педагогтерді даярлауда арнайы мүмкіндігі шектеулі білім алушыларды оқытуға негізделген педагогика курсын қосу өте маңызды.

Инклюзивті оқытудың бірқатар артықшылықтары бар:

• Мүмкіндігі шектеулі балалар дені сау балалармен бірге араласып,бәсекеге қабілетті болуды,салауатты өмір салтын ұстануға үйренеді.Ал орта мектеп білім алушылары бойында мейірімділік,қамқоршылық қасиеттері оянады.
• Ерекше білім беруді қажет ететін оқушылар өзін оқшау сезінбейді,ортаға бейімделе бастайды.Оқуға деген ынтасы,қызығушылығы артады.

Алайда, бірлесе оқытудың бірқатар мәселелері бар:

• жалпы және арнайы білім беру мұғалімдері арасындағы ынтымақтастық пен тәжірибе алмасудың аздығы;
• арнайы білім беру педагогтерінің орта мектеп бағдарламасы туралы жеткілікті білімі жоқтығынан;
• жоғары сыныптарда мұғалімдер білім алушыларды шектеулі уақыт ішінде көретіндіктен, олармен біріге жұмыс жасауға уақыттың аздығынан.
• әр білім беру ұйымында дефектолог,логопед сынды арнайы білім беру педагогтарының жоқтығы.
• көптеген ата-аналар өздерінің балаларын мүмкіндігі шектеулі білім алушымен бірге оқытуға дайын емес.

Қорытындылай келе,  мүмкіндігі шектеулі білім алушыларды жалпы білім беру сыныптарында оқыту білім алушылар үшін де, педагогтер үшін де тиімді екені анықталды. Сонымен қатар, зерттеу жұмысы бірлескен оқыту жүйесі үлгерімі жоғары және төмен білім алушыларға әртүрлі әсер ететінін көрсетті. Үлгерімі төмен білім алушылар инклюзивті сыныптарда оқу бағдарламалары мен қосымша қолдаудың пайдасын көрген болса, ал үлгерімі жоғары білім алушылар жағымсыз салдарға ұшырауы мүмкін.Қалған оқушылардың білім деңгейінің төмендеп кетуін болдырмас үшін, оқытушыларды арнайы курстардан өткізіп немесе бір сыныпқа пән мұғалімінің қасына көмекші арнайы педагогты қосу арқылы білім сапасының төмендеуін болдыртпау қажет.Мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктелетіндіктен арнайы білімі жоқ педагогтар үшін семинарлар мен тренингтер өткізу арқылы мұғалімдерге қолдау көрсету өте маңызды.Мүмкіндігі шектеулі оқушылар үшін ғана емес, барлық білім алушылар үшін орта мектептерге инклюзивті оқыту жүйесін қосу тиімді болмақ.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Rhoad-Drogalis, A.; Justice, L.M. Is the proportion of children with disabilities in inclusive preschool programs associated with children’s achievement? J. Early Interv. – 2020. – 42. P. 83–96. http://dx.doi.org/10.1177/1053815119873100
2. US Department of Education, Office of Special Education and Rehabilitative Services. Thirty-Five Years of Progress in Educating Children with Disabilities Through IDEA; Office of Special Education and Rehabilitative Services: Washington, DC, USA, 2010.
3. Vaughn S., Bos C., Schumm J.S. Teaching Students Who Are Exceptional, Diverse, and at Risk in the General Education Classroom, 7th ed.; Pearson Education: NY, USA, 2018.
4. Ravenscroft J. et al. Factors that influence elementary school teachers’ attitudes towards inclusion of visually impaired children in Turkey //Disability & Society. – 2019. – 34(4). – P. 629-656. https://doi.org/10.1080/09687599.2018.1561355
5. Salend S. J., Garrick Duhaney L. M. The impact of inclusion on students with and without disabilities and their educators //Remedial and special education. – 1999. – 20(2). – P. 114-126. https://doi.org/10.1177/074193259902000209