СЫЗБА ГЕОМЕТРИЯСЫ ПӘНІН ДӘСТҮРЛІ ӘДІСТЕРМЕН КОМПЬЮТЕРЛІК БАҒДАРЛАМАНЫ ПАЙДАЛАНУМЕН ОҚЫТУДА ТӘЖІРИБЕСІН СИПАТТАУ
СЫЗБА ГЕОМЕТРИЯСЫ ПӘНІН ДӘСТҮРЛІ ӘДІСТЕРМЕН КОМПЬЮТЕРЛІК БАҒДАРЛАМАНЫ ПАЙДАЛАНУМЕН ОҚЫТУДА ТӘЖІРИБЕСІН СИПАТТАУ
Темербаева Жанна Амангелдиевна
доц., «Сәулет және дизайн» кафедрасының профессоры, АЕҚ Торайғыров университеті,
Қазақстан, Павлодар қ.
Жаркумбаева Майра Мырзабековна
педагогика және психология ғылымының магистрі, «Сәулет және дизайн» кафедрасының оқытушысы, АЕҚ Торайғыров университеті,
Қазақстан, Павлодар қ.
Акимбекова Самал Тотайқызы
техника ғылымының магистрі, «Сәулет және дизайн» кафедрасының аға оқытушысы, АЕҚ Торайғыров университеті,
Қазақстан, Павлодар қ.
АННОТАЦИЯ
Мақалада сызба геометриясы пәнін студенттерге оқытуда компьютерлік бағдарламамен қатар дәстүрлі әдістерді қолдану қарастырылған, сондықтан сызбаның қалыптасу логикасын білмей, графикалық әрекетке дағдыланбай, сызбаларды оқуды менгеру қиынға соғады.
Негізгі сөздер: Білім беру жүйесі, университет, сызба геометрия, инженерлік графика, студент, білім, бағдарлама, дизайн, сызу.
Кез келген елдің дамуының өзегі – маман және бұл білім беру жүйесінің жұмысының жемісі. Біз оның қандай қасиеттері болуы керек екеніне тоқталмаймыз, бұл туралы көп айтылды. Басқа шешімді табу әлдеқайда маңызды - қалаған нәтижені қалай алуға болады. Сонымен, сызба геометрия «Инженерлік графика» пәнінің бірінші бөлімі болып табылады, ол жоғары оқу орындарында мамандарды инженерлік даярлауда жалпы техникалық бөлімге кіреді. Әдетте, ол бірінші курста оқытылады, студенттер бір мезгілде бірқатар қиындықтарға тап болады.
Олардың пайда болу себептері келесідей:
- біріншіден, мектептерде алдын ала дайындықтың жеткіліксіздігі байқалды. Мектеп оқушылары 9-сыныпта сабақтас «Сызу» пәнін аптасына 1 сағат көлемінде оқиды. Көбінесе сабақтан қайтарым аз, өйткені оларға еңбекке үйрету немесе сызу пәнінің мұғалімдері сабақ береді, бұл техникалық жоғары оқу орындарына түсетін мектеп оқушыларының білім деңгейіне әсер етеді. Торайғыров атындағы НАО университетінде 2021-2022 оқу жылында 1 курс студенттері арасында жүргізілген социологиялық сауалнама деректері мұны растайды. Респонденттердің тек 17%-ы инженерлік графикаға ұқсас пәнді, содан кейін лицейде немесе колледжде оқыған. Бұл студенттерде, әдетте, тәртіпке қатысты ерекше проблемалар болмайды.
- екінші себеп – қоғамның қазіргі жағдайы. Жабдықпен жұмыс істеудің көптеген күнделікті мәселелері сызбалар арқылы есептерді түсінуді және түйсінуді қажет етпейді және оларды шешу сервистік орталықтар арқылы дайын түрде ұсынылады.
-үшінші себеп – оқу процесін ұйымдастырудың университеттік формасы. Ол студенттердің үлкен көлемдегі оқу жұмысын өздігінен орындауымен дәрістер мен практикалық сабақтардың үйлесімін, семестрдің соңында емтихандарды кейінгі қорытындылауды қамтиды. Кешегі мектеп оқушылары оқу үрдісінің кестесін жазып алып, өзін-өзі бақылауға әлі үйренбеген.
Сызба геометриясы жоғары оқу орнында студенттердің интеллектуалдық дамуының қуатты құралы екені даусыз. Кез келген нысандағы құбылыстардың геометриялық интерпретациясы іс жүзінде жалпы инженерлік циклді де, техникалық білім берудің арнайы циклдерін де оқу пәндерінің бүкіл жүйесіне енеді.
Оқушыларды графо-геометриялық оқытудың тиімділігі, болашақ инженердің шығармашылық тұлғасын қалыптастыру оқу-педагогикалық үдерісте қолданылатын ашық, икемді дамытатын оқытудың жаңа технологияларын жасау және пайдалану арқылы қамтамасыз етіледі.
Қазіргі уақытта оқу-тәрбие процесінде оқытушылардың рөлі айтарлықтай өзгерді. Мұғалімдер оқыту әдістерін таңдауға, авторлық курстар мен оқыту технологияларын әзірлеуге құқылы. Оқытушы студенттердің өз пәніне деген қызығушылығын тудыру, өздігінен ойлау қабілетін, шығармашылық қабілетін дамыту сияқты түрлі міндеттерді өз алдына қойып, шеше алады. Бұл мақсаттарға жету үшін мәдениет пен оқыту әдістемесін үздіксіз дамытып отыру, оқытудың жаңа әдістерін іздестіру, барлық жинақталған әдістемелік материалдарды техникалық инженерлік білімнің даму деңгейлеріне сәйкес біртұтас жүйеге келтіру үшін қайта қарастыру қажет.
Өзгертілген жағдайда дәстүрлі оқыту әдістерін қолдану графикалық пәндерді оқытудың тиісті деңгейін қамтамасыз етпейді, бірақ компьютерлік технологияны қолдану қолмен сызуды толығымен алмастыра алмайды.
В.С. Полозовтын пікірінше: «Сызбаны қалыптастырудың логикасын білмей, графикалық әрекетте дағдылар мен дағдыларды алмайынша, сызбаларды оқуды үйрену қиын. Сондықтан «қолмен сызу» мен сызба геометриясын компьютерлік пернетақтамен жұмыс істеумен алмастыру мүмкін емес [1]. Оқытудың негізі мұғаліммен жеке байланыс және сызбаларды қалыптастыру және оқу дағдыларының пайда болуына әкелетін ұзақ мерзімді оқыту болып табылады».
Компьютердің рөлін асыра көрсету инженердің графикалық дайындығының теориялық деңгейіне кері әсер етуі мүмкін, оны бітіргеннен кейін толықтыру өте қиын. Жас маманның компьютерлік жобалау жүйесімен күнделікті көп сағаттық жұмыс кезінде компьютерлік графиканы білмеуі жұмыстың бірінші айында жойылуы мүмкін. Сонымен қатар, дизайнерлік жұмысқа өтініш берген кезде маманнан графикалық жүйелердің бірінде компьютерлік модельдеуді қолдану мүмкіндігі талап етіледі.
Бүгінгі таңда кафедраның нақты материалдық-техникалық базасын, оқытушылар мен студенттердің дайындығын ескере отырып, әр түрлі графикалық құжаттарды: бөлшектердің жұмыс сызбаларын, жалпы және құрастыру сызбаларын, схемаларды және т.б. орындауды қалай меңгеру керектігі нақты мәселе болып отыр. осы инновациялар үшін.
Дегенмен, студенттерге дәріс материалын толығымен қолмен және компьютерлік түрде ұсынудың артықшылықтары мен кемшіліктері бар.
Сызба геометриядан дәріс сабағын жүргізгенде бор мен тақтаны қолданудың артықшылықтары:
- тақтаға бормен проекциялар салу жылдамдығы бойынша оқушылардың дәптердегі ұқсас проекцияларды құрастыру жылдамдығына шамамен сәйкес келеді;
- тақтадағы сызба бірте-бірте пайда болады, оқушылар сызбаның әрбір жаңа элементінің пайда болу процесін көреді, бұл әр кезеңде дайын кескінді түсінуді жеңілдетеді;
- дәрісті оқу процесінде материалдың өту уақытын дұрыс белгілеу өте маңызды, бұл жағдайда мұғалім материалдың өту жылдамдығын реттейді, студенттерге қарап қана қоймай, оны сурет салу процесіне қатысу арқылы белгілейді, бұл оқушыларға ыңғайлы сурет салу жылдамдығын дәл анықтауға мүмкіндік береді;
- оқытушы студенттермен бірге сурет салу процесіне белсенді қатысады, бұл студенттерді дәрістегі жұмыс процесіне белсенді түрде енуге ынталандырады.
Дәріс кезінде мультимедиялық презентацияларды пайдаланудың артықшылықтары:
- тақтадағы бейнелердің сапасы оқутушының көркемдік қабілетіне тікелей байланысты болса, компьютер дәл, дәл, анық салуға мүмкіндік береді;
- сызбада бейнеленген аксонометриялық нысанды көрсету арқылы ғана емес, оны жан-жақты әр қырынан көрсету, экранда 3D моделін айналдыру арқылы дәрістерді көрнекі материалдармен сүйемелдеу мүмкіндігі;
- алдыңғы слайдтарға қайта-қайта оралу мүмкіндігі;
-демонстрациялық материалдардың (модельдер, плакаттар және т.б.) қажеті жоқ.
Компьютерлік лекция кезінде оқытушы негізінен дайындалған материалдың графикалық бөлігін ғана пайдаланады. Графикалық бөлік пен мәтіндік бөлік бөлек дайындалды, бұл келесі негізгі параметрлерді жүзеге асыруға мүмкіндік берді:
- студенттердің назарын материалдың мазмұнына барынша шоғырландыру үшін мәтіндік бөлік экранда мүлдем жоқ, өйткені студенттер әдетте экрандық хабарламаны қайта жазады, жазуға көбірек уақыт жұмсалады, және шаршау материалды құлақпен қабылдауға қарағанда ертерек пайда болады;
- тәжірибе көрсеткендей, оқытушының сөзін теледидар экранында көрсету арқылы қайталау қажет емес; теледидар экрандарында көрсетілетін дәрістің ауызша бөлігі экранның онсыз да шағын ақпараттық сыйымдылығын одан әрі азайтады;
- көрінетін мәтінді дауыстап сөзбе-сөз қайталау тұспал қолданылғандай әсер қалдырады;
- жазбаша мәтін ауызша сөйлеуден ерекшеленеді, сондықтан лектор әдетте жазылғаннан басқаша сөйлейді және студенттің назарын бір нәрсеге аудару қиынға соғады.
Компьютерлік лекциялардың мәтіндік бөлігі студенттердің өзіндік жұмысына және қашықтықтан оқытуға қажет.
Сызба геометрия бойынша дәрістерді өткізу кезінде графикалық қолдау белгілі бір тақырыпты түсінуде үлкен рөл атқарады, және ұсынылып отырған графикалық материалдың біртіндеп реттілігі өте маңызды.
Сондықтан демонстрациялық режимде әзірленген дәріс конспектінде оқытушы қысқа аралықта, студенттердің тақырыпты ойдағыдай жазып алуы үшін қажетті сызбаның қажетті элементін жаңғыртады. Сызбаның бүкіл құрылысы дәстүрлі дәрісті бор мен тақтаның көмегімен жүргізгендей орындалады.
Компьютерлік лекцияның мұндай құрылысы келесі артықшылықтарға ие:
- экрандағы көрнекі ақпараттың сапасы сынып тақтасына қарағанда жоғары;
- сызба геометрия бөлімдері бойынша материал дәрістің жоғары көрнекілігіне байланысты жеңіл қорытылады;
- студенттерге арналған толық дәріс конспектісі;
- презентация қарқыны әдеттегі дәріске қарағанда жоғары;
- егер студенттердің қайсысында кейін сұрақ туындаса, оқытушы алдыңғы сызбаға оңай оралады;
- компьютерлік лекцияның дәстүрлі сабаққа ұқсамауы оған қызығушылықты арттырады, кеңістіктік ойлаудың дамуына ықпал етеді.
Болашақ сәулетшілерді, жобалаушыларды, құрылысшыларды және т.б. дайындауда компьютерлік технологияның мүмкіндіктерін пайдалана отырып, дәстүрлі әдістеме қолданылады. Оқытушы мен студенттің максималды байланысын қамтамасыз ету, өзіндік жұмыс дағдыларын дамыту мақсатында электронды оқулық түріндегі қажетті материалдар, тест тапсырмалары университеттің білім беру порталында орналастырылған. Әрбір студенттің материалдарды өздігінен оқуға мүмкіндігі бар, тест нәтижелері рейтингтік жүйемен есепке алынады.
Студенттердің өздігінен жұмыс істеу дағдысының төмендігі және студенттердің дайындық деңгейінің әртүрлі болуы практикалық жаттығуларға ерекше талаптар қояды. Дайындық деңгейін теңестіру үшін қосымша сабақтар ұйымдастырылды, 2021/2022 оқу жылының бірінші семестрінде үш оқу тобына 15 сағат қосымша сабақтар өткізілді. Аксонометриялық проекциялардағы есепті кезеңдік шешудің мысалын қамтитын тапсырмалар әзірленді. Бұл студентке мәселені шешудегі шешімнің барысы мен нәтижесін көзбен көруге мүмкіндік береді (1-сурет).
Сурет 1. Қимасы бар бөліктің аксонометриялық проекциясын тұрғызу есебін шешу барысы
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, біз АЕҚ Торайғыров университетінде аталған мәселені шешудегі тәжірибемізбен бөлісетін боламыз:
- кафедрада 90 м2 мамандандырылған аудитория бар, онда аудио-бейне жабдығы орнатылған, оның кешені мультимедиялық проекторды, желіге қосылған заманауи компьютерлерді қамтиды;
- барлық нұсқаушылар тиісті дайындықтан өткен және KOMПAС және AutoCAD графикалық пакеттерін меңгерген;
- инженерлік маманының геометриялық және графикалық пәндерді оқуда қалыптасқан, компьютерлік графика мен 3D модельдеудің рөлі мен орнын көрсететін құзыреттерін негіздеу бойынша ғылыми-әдістемелік зерттеу жүргізілуде;
- стендтер түріндегі арнайы оқу және көрнекі құралдар жиынтығы жасалды;
- семестрде сызба геометриясын оқу бағдарламаларымен нақты анықталған.
Жиналған көпжылдық тәжірибені қорытындылай келе, мыналарды атап өтуге болады:
- оқу үдерісін компьютерлендіруге ғана сүйену студентке оқытушының жетекшілігімен сынақ пен қателіктен өтуге мүмкіндік бермейді, инженерлік құрамды кезең-кезеңмен құру принципін пайдалану мүмкіндігі, қолмен сурет салудың минималды дағдыларын меңгеру;
- шығарылатын нәтижелерді теңестіру үшін қосымша сыныптар жүйесін кеңірек әзірлеу қажет;
- сызба геометриясы пәнің оқуға арналған аудиториялық сағаттардың санын қысқарту, оны оқу жұмысының басқа түрлерімен ауыстыру туралы мәселені қандай да бір нысанда көтеруге жол берілмейді.
Оқытудағы инновациялық түрлендірулер студенттердің пәнді дәстүрлі оқуға деген ынтасына әсер етті: сызба геометриясы пәні, ол студенттердің күрделілігі жоғары есептерді шешуге қызығушылығының артуы арқылы көрінеді.
Қорытындылай келе, сызба геометриясы пәнінің инженерлік салаларда жоғары білікті мамандарды дайындау үшін өте маңызды екенін айтуға келеді және оның оқу орындарында дамуының тиімділігі көп жағдайда оқытудың дәлелденген әдістерін де, жаңаларын да орынды қолдануға байланысты, заманауи ақпараттық технологияларды қолданумен байланысты.
Әдебиеттер тізімі:
- Полозов, В.С. Соотношение нового и традиционного в графической подготовке инженера / В. С. Полозов // Проблемы графической подготовки инженера: непрерывность графического образования, машинная графика, компьютерные технологи обучения: материалы науч. метод. конф. СНГ, Минск,19-21мая,1992 года. – Минск: БГПА. – С. 18-19.
- Каххаров, А. А. Особенности преподавания начертательной геометрии и инженерной графики с использованием современных компьютерных технологий //NAUKA-RASTUDENT. RU. - 2015. - №. 6 (18)
- Малаховская, В.В. Роль и место графических дисциплин в подготовке инженеров строительных специальностей // Инженерные проблемы строительства и эксплуатации сооружений: сб. науч. трудов. – Вып.3. – Новополоцк: УО «ПГУ», 2011. – С. 184–187.
- Шабека, Л.С. Принципы построения и реализации графической подготовки инженера в современных условиях // Известия Международной академии технического образования / Л.С. Шабека. – Минск: БИТУ, 2003. – С. 63-75.
- А. Ю. Горячкина, И. А. Горюнова, О. М. Корягина. Применение мультимедийных технологий в курсе начертательной геометрии. Cloud of Science. 2019. T. 6. № 1